Spreken en Verstaan

cursuscode 200300287

2011-12, blok 2, november-januari

 

Nieuws

Praktisch

Docenten

Hugo Quené
verzorgt colleges en coördinatie
e-mail: h punt quene AT uu nl,
adres: opleiding Taalwetenschap, Trans 10, 3512 JK Utrecht, kamer 2.12
spreekuur: dinsdag 14:00-15:30 en op afspraak
Gerrit Bloothooft
verzorgt practica
e-mail: g punt bloothooft AT uu nl,
adres: opleiding Taalwetenschap, Trans 10, 3512 JK Utrecht, kamer 2.13

Rooster

Kijk voor het meest recente rooster in de cursuskrant of Osiris.

Leesstof

boekomslag We maken gebruik van de volgende materialen:

Doel en inhoud

Deze cursus is een eerste inleiding in de studie van spreken en verstaan, bedoeld voor allen die beginnen taalwetenschap te studeren, en voor alle studenten met serieuze belangstelling voor de studie van taal en spraak van enige taal. In de cursus komen o.a. de volgende vragen aan de orde:

Werkvorm en toetsing

Deze cursus bestaat uit verschillende componenten. Ten eerste zijn er 2 werkcolleges van elk 2 uur, op woensdag en vrijdag. Voorafgaand aan zo'n college moet je de leesstof bestudeerd hebben. In het draaiboek hieronder staat aangegeven welke stof bij welk werkcollege hoort.
Voorafgaand aan ieder college moet je ook de bijbehorende huiswerkvragen beantwoorden. Let op: dat zijn niet de vragen uit het boek! En let op: deze vragen moet je vooraf inleveren. Voor ieder college moet je de vragen inleveren die horen bij de leesstof voor dat college. Lever je vragen voorafgaand aan ieder college in op papier, leesbaar geschreven of uitgeprint. Je antwoorden zullen alleen globaal worden beoordeeld, als goed (8), voldoende (6), onvoldoende (4), of ontbrekend (0).

Ten tweede zijn er practica op vrijdag. Hierin leer je om zelf spraak op te nemen, te analyseren en te bewerken met de computer. Tijdens het practicum werk je individueel aan de opdrachten. Tijdens het practicum moet je bijhouden wat je gedaan hebt, en wat er gebeurde; dat moet uiteindelijk resulteren in twee practicum-verslagen.

Voor ieder werkcollege moet je rekenen op 4u leeswerk vooraf, 2 contacturen, en 1u zelfstudie achteraf: bij elkaar 14 uur per week. Voor ieder practicum moet je rekenen op 2u voorbereiding, plus 2 contacturen, plus 2u voor verslaglegging: 6 uur per week. Je wordt dus geacht 20 uur per week aan deze cursus te besteden.

De cursus omvat vier deeltoetsen. De eerste deeltoets is gebaseerd op je ingeleverde huiswerkvragen (10% van eindcijfer). De tweede deeltoets is een tentamen over de behandelde leesstof en collegestof (50% van eindcijfer). Je schriftelijke verslagen van de practica vormen de derde deeltoets (practicum 1 t/m 4) en de vierde deeltoets (practicum 5 t/m 7); deze tellen elk mee voor 20% van je eindcijfer. Deadlines en verdere instructies zijn hieronder in het draaiboek aangegeven.

Alle verslagen moeten worden ingeleverd in PDF. Volg ook mijn aanwijzingen voor taalgebruik, stijl en opmaak van antwoorden en werkstukken.

Het is nadrukkelijk de bedoeling dat je uitsluitend eigen werk inlevert ter beoordeling. Je mag dus niet antwoorden en verslagen kopiëren van anderen, en evenmin mag je je werk samenstellen uit tekstfragmenten geschreven door anderen. Zulk plagiaat wordt beschouwd als een vorm van fraude. De sancties daartegen kan je nalezen in de Onderwijs- en Examenregeling Taalwetenschap, Artikel 4.11.
Lees ook deze uitleg van plagiaat: Wat is citeren, parafraseren, plagiaat? (van UB Universiteit Utrecht, ontleend aan lesmodule Hoe verwerk ik literatuur in mijn verslag? van de UB Vrije Universiteit Amsterdam).
Als je twijfelt over de juiste werkwijze, vraag dan vooraf om opheldering bij de docent.

Draaiboek

woe 16 nov: geen college

In verband met de Breekweek Taalwetenschap beginnen de bijeenkomsten pas op vrijdag 18 november.

vrij 18 nov: werkcollege 1

Inleiding; huishoudelijke zaken.
Wat is Fonetiek? Eenheden in taal en in spraak. Versprekingen.

Leesstof: AF, hoofdstuk 1 en hoofdstuk 2.

Handout werkcollege 1.

Beantwoord de huiswerkvragen die horen bij hoofdstukken 1 en 2 (voor het eerste college), en lever die op papier in bij aanvang van het college.
Bij dit eerste college zullen je antwoorden op die vragen als "goed" (8) worden beoordeeld, als stimulans voor het blijven inleveren van antwoorden op huiswerkvragen.
Als je nog geen vragen hebt ingeleverd, dan mag je die ook a.s. woensdag nog inleveren.

vrij 18 nov: geen practicum

De practica beginnen pas in week 2 van het onderwijsblok.

woe 23 nov: werkcollege 2

Bouw en werking van de spraakorganen.

Leesstof: AF, hoofdstuk 3.

Handout werkcollege 2.

Verwijzingen:
The vocal tract and larynx by John Coleman, Univ of Oxford.

vrij 25 nov: werkcollege 3

Let op: Andere locatie: Wentgebouw, zaal Groen
[ook bekend als de "Rotte Kies", Sorbonnelaan 16, 3584 CA Utrecht (Uithof); route]

De productie van spraakklanken.

Leesstof: AF, hoofdstuk 4.

Handout werkcollege 3.

Verwijzingen:

vrij 25 nov: practicum 1: spraak opnemen en afbeelden

In de practicum-bijeenkomsten gaan we spraakgeluiden analyseren en bewerken. We zullen eerst bespreken wat het doel en de werkwijze van de practica is. Vandaag besteden we verder aan een eerste kennismaking met de programmatuur die we daarvoor gebruiken. In principe werken we individueel, al mag je best met elkaar meekijken en elkaar helpen! We hebben verschillende zaken nodig:

  • instructies bij practicum 1
  • het programma Praat voor analyse en bewerking van spraak. Dit programma is al geïnstalleerd in de computerleerzalen. Je kunt dit programma ook downloaden en installeren op je eigen computer.
  • headset (koptelefoon met microfoon), zelf mee te nemen, of te leen bij de receptie van KNG 80.

Verwijzingen:
Lijstje van natuurkundige begrippen die relevant zijn voor spraak.

woe 30 nov: werkcollege 4

Oscillogram. Golfvormen en segmentatie van spraakklanken.

Leesstof: AF, hoofdstuk 6.

Handout werkcollege 4.

Verwijzingen:

  • Timothy G. Leighton and Andi Petculescu (2009). The Sound of Music and Voices in Space Part 2: Modeling and Simulation. Acoustics Today, 5 (3), 27-29.
  • Het gesproken woord Titan, zoals dat klinkt op Aarde, en zoals dat vermoedelijk klinkt op Titan (maan van Saturnus).
  • What is a decibel? by Joe Wolfe (Univ New South Wales), goede uitleg en demonstraties.
  • In telecom en radio worden signaal/ruis-verhoudingen uitgedrukt in decibel. Een signaal/ruis-verhouding (signal-to-noise ratio, SNR) van zeg +9 dB wil zeggen dat de intensiteit van het signaal (mobiele telefoon, wifi, enz) 9 dB groter is dan die van de ruis (systeem, kosmisch, radio, andere stralingsbronnen). Met andere woorden, de intensiteit van het signaal is 7.94× zo groot als de intensiteit van de achtergrondruis. Check: +9 = 10 × log(IS/IN) = 10 × log(7.94).
  • Online decibel calculators: Sound levels, sound pressure, sound intensity [2012.01.18].
afbeeldingen van golflengte en van frequentie

Aangepaste versie van Figuur 6.3 uit het boek (p.124). Afgebeeld is de voortplanting van een sinusvormige geluidstrilling met f=1000 Hz in lucht (met geluidssnelheid c=340 m/s, en golflengte λ=0.34 m). Een vaste microfoon is opgesteld op 0.17 m afstand van de geluidsbron. Deze figuur is ook beschikbaar in PDF.
A: Relatieve verdeling van luchtdeeltjes in de voortplantingsrichting van het geluid, bij variërende afstand tot de geluidsbron (horizontale as) en op vast tijdstip ("momentopname" indien tijd = 0 s). De vertikale stippellijn markeert de positie van de microfoon.
B: Relatieve luchtdruk van dezelfde geluidstrilling, bij variërende afstand tot de geluidsbron (horizontale as) en op vast tijdstip ("momentopname"). De luchtdruk is evenredig met de relatieve verdeling van luchtdeeltjes. De vertikale stippellijn markeert de positie van de microfoon.
C: Relatieve luchtdruk van dezelfde geluidstrilling zoals gemeten door de microfoon, op vaste afstand tot de geluidsbron (afstand = 0.17 m) en bij variërende tijden (horizontale as). De vertikale stippellijn markeert het tijdstip van de momentopname.

vrij 2 dec: werkcollege 5

Spectrum. Resonantie. Formanten. Bron-filter-theorie.

Leesstof: AF, hoofdstuk 7.

Handout werkcollege 5.

Verwijzingen:

vrij 2 dec: practicum 2: segmenteren en annoteren

In het practicum van vandaag gaan we een stuk spraak segmenteren en annoteren in woorden, syllaben en fonemen.

woe 7 dec: werkcollege 6

Spectrogram. Spectrale eigenschappen van niet-stationaire klanken.

Leesstof: AF, hoofdstuk 8.

Handout werkcollege 6 (let op: 14 MB?!).

Verwijzingen:

  • real-time speech spectrograph by Marc Huckvale, Univ College London
  • speech demos, scroll down to Speech Production for demonstration of helium speech
  • uitleg over spectrograph by Barry Truax, Simon Frasier Univ
  • tutorial about the spectrograph by National Center for Voice and Speech, Univ of Iowa (met dank aan Charlotte Hoogeboom)
  • mooie klinkerreeks uit de film My Fair Lady (1964), ingesproken door Peter Ladefoged
  • Even iets anders? Luister dan naar de zang van de nachtegaal en bekijk de bijbehorende spectrogrammen
  • Of luister naar Pattern Playback (1951)
  • Of zet je eigen foto om in geluid, met deze Voice Interactive Soundscape Applet
  • Of luister naar Aphex Twin, Equation; vanaf 5:27 is een afbeelding zichtbaar in het spectrogram (met dank aan Bram de Beer)

vrij 9 dec: werkcollege 7

Articulatie en fonetische processen.

Leesstof: AF, hoofdstuk 9.

Handout werkcollege 7.

vrij 9 dec: practicum 3

We gaan het woord delicatesse op verschillende manieren opbouwen uit losse fonemen, en vergelijken met een opname van het woord als geheel.

woe 14 dec: werkcollege 8

Waarneming van spraak.

Leesstof: AF, hoofdstuk 10.

Handout werkcollege 8.

Verwijzingen:

vrij 16 dec: werkcollege 9

Reserve en recapitulatie

Leesstof: AF, hoofdstukken 1-4, 6-10.

Huiswerk:

  • Neem alle materialen door: boek, tutorial, aantekeningen, verwijzingen, enz. Controleer ook je antwoorden op de huiswerkvragen.
  • Inventariseer je knelpunten en problemen, op schrift.

Handout werkcollege 9.

oscillogram, spectrum, spectrogram

Boven: Oscillogram van de frase tegen het water, uitgesproken door Koningin Beatrix tijdens de Troonrede 2010; van de klinker [e] in de eerste lettergreep is de middelste 50% blauw gemarkeerd. Midden: Spectrum van het blauw gemarkeerde klinkerfragment uit het oscillogram; de spectrale omhullende (blauwe stippellijn) en formanten (pieken in omhullende) zijn eveneens aangegeven. Onder: spectrogram van dezelfde frase; het geanalyseerde klinkerfragment is eveneens aangegeven, en de formanten in dat fragment zijn vermeld langs de verticale as. Deze figuur is ook beschikbaar in PDF.

vrij 16 dec: practicum 4

In dit practicum ga je formanten meten in klinkers die je zelf hebt ingesproken. De formant-metingen gebruiken we om een klinkerdriehoek te bepalen. Je gemeten formantfrequenties moet je opsturen in een Excel file naar g punt bloothooft at uu punt nl; deadline is maandag 19 december 2011, 23:59u.

ma 19 dec: deadline formantfrequenties

Zie practicum 4, 16 december 2011.

De ingezonden formantfrequenties zijn verwerkt tot klinkerdriehoeken per spreker.

  • Duidelijk foutieve metingen zijn niet weergegeven: punten buiten de normale klinkerdriehoek, hoge klinkers die lager zijn (hogere F1) dan lage klinkers, achterklinkers die meer voorwaarts zijn (hogere F2) dan voorklinkers, en andere fonetische onwaarschijnlijkheden. Kijk je eigen metingen nog eens na op deze punten. Kloppen de gevonden waarden met die in het boek?
  • In de klinkerdriehoeken zijn de klinkers "uu" en "u" niet weergegeven, voor de duidelijkheid. Als er klinkers zijn weggelaten, dan zijn de resterende klinkers met elkaar verbonden, dat geeft soms vreemde figuren.
  • De klinkerdriehoek voor vrouwen is wat groter dan die voor mannen, en voor vrouwen ligt de klinkerdriehoek ook lager en meer voorwaarts (hogere F1, hogere F2) dan voor mannen. Waarom?
  • Merk op dat verschillende klinkers van verschillende sprekers overlappen. Luisteraars moeten dus rekening houden met verschillen tussen sprekers, om de klinkers goed te verstaan.
  • Er zijn ook grotere versies in PDF van de klinkerdriehoek voor mannen (0.5 MB) en voor vrouwen (2 MB).
klinkerdriehoek mannen klinkerdriehoek vrouwen

Kerstvakantie

In week 51 en week 52 vindt er geen onderwijs plaats.

maandag 2 januari 2012: deadline eerste deelverslag van practicum

Je verslag van het practicum moet je in twee delen inleveren. Het eerste deel omvat de stof van de practica 1 t/m 4.

Let bij je verslag op de onderstaande punten (met dank aan Charlie Claessen):

  • Het is een verslag, dus geef een korte inleiding en toelichting bij de opgaven en niet alleen de antwoorden. Let op type- en spelfouten: zie ook aanwijzingen over taal en stijl.
  • Kijk vooral goed bij welke opdracht welke figuren gevraagd worden. Een goede richtlijn voor plaatjes is: als in een opdracht gevraagd wordt een figuur te tekenen, voeg deze dan toe in je verslag. Verwijs naar figuren in de tekst van je verslag.
  • In een verslag met zo veel plaatjes als hier: geef een onderschrift bij elk figuur zodat altijd duidelijk is over welk figuur je het hebt.
  • Vergeet niet overal eenheden bij te zetten!
  • Uitleg over hoe je iets in Praat hebt gedaan is overbodig (dus niet: "ik heb dit figuur getekend door in via file>draw selected sound te klikken, zo te tekenen en vervolgens dit plaatje gekopieerd naar mijn tekstverwerker" of "ik heb op 0.257483 seconden een halve periode er uit geknipt").
  • Wijkt je resultaat af van wat je verwachtte? Geef een verklaring.

woe 4 januari 2012: werkcollege 10

Prosodie I: Functies.

Leesstof: AF, hoofdstuk 12.

Handout werkcollege 10.

Verwijzingen:

vrij 6 januari 2010: werkcollege 11

Prosodie II: Vormen.

Huiswerk vooraf:

  • Als je dat nog niet gedaan hebt, moet je de huiswerkvragen inleveren die behoren bij de hoofdstukken over prosodie: H12 en H13.
  • Behalve de reguliere huiswerkvragen is er nog aanvullend huiswerk. Bedenk twee vragen voor het tentamen aan het einde van de cursus. Met deze vragen moeten je mede-studenten kunnen tonen dat ze de stof goed begrepen hebben. Schrijf je vragen uit op papier, zo nodig met een model-antwoord. Lever deze uitgeschreven vragen en antwoorden in bij het begin van dit werkcollege.

Leesstof: AF, hoofdstuk 13.

Handout werkcollege 11.

Verwijzingen:

  • H. Quené (2008). Andante of allegro? Verschillen in spreektempo tussen Vlamingen en Nederlanders, Onze Taal, 77 (6), 179-181. [PDF].
  • let op ritmiek in toespraken van Martin Luther King, I Have A Dream, en van Barack Obama, Victory Speech, Chicago, 5 Nov 2008 .
  • Nederlandse spraaksynthese met Fluency.

vrij 6 januari: practicum 5

We gaan de toonhoogte en duren van de woorden manipuleren. Je moet proberen om de klemtoon van kanon /kaˈnɔn/ te veranderen in die van canon /ˈkanɔn/, en omgekeerd.

woe 11 jan: werkcollege 12

Woordherkenning.

Leesstof: AF, hoofdstuk 11.

Huiswerk vooraf:

  • Beantwoord de volgende vragen uit het boek (Hfst.11, p.276): 2, 3, 4, 5, 9, 10, 16.

Handout werkcollege 12.

vrij 13 jan: werkcollege 13

Variatie in spraak.

Leesstof: AF, hoofdstuk 14.

Huiswerk vooraf:

  • Beantwoord de volgende vragen uit het boek (Hfst.13, p.363): 1, 2, 3, 8, 9, 10.

Handout werkcollege 13.

Verwijzingen:

vrij 13 jan: practicum 6

Dit keer gaan we het verschil tussen gewone en snelle spraak onderzoeken. Daarvoor ga je de spreeksnelheid van zinnen meten en aanpassen.

woe 18 jan: werkcollege 14

Afronding. Vragen en antwoorden.

Huiswerk:

  • Neem alle materialen door: boek, tutorial, aantekeningen, verwijzingen, enz. Controleer ook je antwoorden op de huiswerkvragen.
  • Inventariseer je knelpunten en problemen, op schrift. Eventuele vragen ontvang ik ook graag vooraf per email.
  • Hoofdstuk 15 (Technologische toepassingen) hebben we niet behandeld. Je hoeft dat hoofdstuk niet te leren voor de eindtoets (maar je mag het natuurlijk lezen). De bijbehorende huiswerkvragen hoef je ook niet te maken.

maandag 23 januari 2012: deadline tweede deelverslag van practicum

Je verslag van het practicum moet je in twee delen inleveren. Het tweede deel omvat de stof van de practica 5 en 6.

Houd in je verslag ook rekening met de volgende adviezen (uit practicumhandleiding van Gerrit Bloothooft):

  • Het omslag wordt niet tot het verslag gerekend.
  • Nummer al je figuren en tabellen en geef ze een bijschrift dat zelfstandig leesbaar is.
  • Assen in figuren moeten altijd een legenda met eenheid hebben, bv frequentie (Hz), tijd (ms), geluidsdruk (dB), F1 (Hz) etc.
  • Zorg ervoor dat een figuur nog zo groot is dat die nog goed interpreteerbaar en leesbaar is.
  • Rapporteer zo wetenschappelijk mogelijk: geen persoonlijke ontboezemingen, beschrijf geen technische detailhandelingen die je hebt verricht om een doel te bereiken.
  • Gebruik de juiste foneeemsymbolen (IPA), dus /ch/ en /ij/ bestaan niet als enkele fonemen, gebruik /x/ en /ɛi/ enz.
  • Detailberekeningen (van snelheid bv), hoeven niet in het verslag; de kerngetallen kunnen eventueel wel genoemd worden dus bv 200 fonemen / 20 s = 10 fonemen/s.
  • Als je waarden vergelijkt van twee of meer uitingen, plaats die dan in een enkele tabel: maak het de lezer gemakkelijk om die vergelijking ook te maken.
  • Geef waarden met een zinvol aantal decimalen (niet nauwkeuriger dan 1 ms bv).
  • Ander voorbeeld: het tellen van fonemen is niet gemakkelijk. Bij 200 fonemen ben je misschien onzeker over minstens 2. Het aantal fonemen is dan onzeker voor zeker 1%. De spreeksnelheid mag dan ook niet nauwkeuriger dan op 1% worden gegeven, bv 12,1 fonemen/s, dus hier met 1 decimaal.
  • Gebruik 'pitch settings' en niet de default waarden! a) om duidelijker plaatjes te krijgen (met alleen de relevante pitch range), en b) om toonhoogtefouten te vermijden (vaak octaaffouten). Plaatjes met duidelijke fouten in de toonhoogte (pitch) worden fout gerekend.
  • Beantwoord alle vragen!

Let op: Te laat ingeleverde verslagen worden lager beoordeeld!

vrijdag 27 januari 2012: tentamen

vrijdag 27 januari 2012, 13:30-15:30u, David Lloyd, Hal 3 (Mississippidreef 161, 3565 CE Utrecht).

Het tentamen gaat over alle stof van de hele cursus: boek, webpagina's, collegestof, huiswerkvragen, enz.

Je kunt ter voorbereiding een oud tentamen bekijken.

post mortem

woe 22 feb 2012: reparatietoets

17:00-19:00u, Drift 23, zaal 1.06.

Verder lezen

Verder grazen